Sigara
Tütün ürünlerinin içimi hastalık, sakatlık ve ölümlerin önlenebilir önde gelen nedenidir. Sigara vücuttaki hemen hemen her organa zarar verir ve tıbbi maliyetleri doğrudan etkiler. Diğer taraftan, sigara yeterince erken başarıyla bırakılabilirse, yaşam beklentisinde 10 yıla kadar bir artışa neden olabilir.
Sigaranın içinde hangi bileşikler var? Tütün bitkisinde doğal olarak bulunan bir madde olan nikotin, kokain ve eroin gibi oldukça bağımlılık yapıcıdır. Sigara dumanı, tahmini 7000 farklı kimyasal bileşik içerir. En az 70'i kanıtlanmış veya şüpheli insan kanserojeni (arsenik, benzen, formaldehit, kurşun, nitrozaminler, polonyum 210 vb.) ve çeşitli zehirli gazlar (karbon monoksit, hidrojen siyanür, bütan, toluen, amonyak vb.) bunlardan bazılarıdır.
Tütün ürünü formları nelerdir? Tütün sigaraları Purolar ve pipolar Dumansız tütün ürünleri Nargile Elektronik sigaralar Yanmayan ısıtmalı tütün ürünleri
Maraş otu nedir? Maraş otu, deli tütün (Nicotiana rustica Linn) bitkisinden elde edilen bir dumansız tütün formudur. Genellikle bir sigara kağıdından oluşan kese içinde dudaklar ve diş etleri arasında tutularak kullanılır. Kullanımı irritasyona bağlı zararlar ve kanser gibi sağlık sorunlarıyla ilişkilidir.
Sigara kullanım sıklığı nedir? 2015 DSÖ verilerine göre küresel çapta nüfusun %21’i tütün ürünü kullanmaktadır (erkeklerde %36; kadınlarda %7). Türkiye’de 2019 TUİK istatistiklerine göre 15 yaş üstü nüfusun %31,4’ü tütün ürünü kullanmaktadır (erkeklerde %44,8; kadınlarda %18,2).
Tütünün neden olduğu-kötüleştirdiği hastalıklar nelerdir? Sigara içen tüm insanların yarısına kadarının tütünle ilgili bir hastalıktan ölmesi beklenir. Tüm kansere bağlı ölümlerin yaklaşık yüzde 30’unun nedeni sigara kullanımıdır. Sigaraya bağlı ölümlerin en önemli nedenleri aterosklerotik kardiyovasküler hastalık, akciğer kanseri ve kronik obstrüktif akciğer hastalığıdır (KOAH). 35 yaş ve üzeri yetişkinlerde kardiyovasküler ölümlerin yaklaşık %20'si sigarayla ilişkilidir. Sigara içenler, hiç sigara içmeyenlere göre iskemik kalp hastalığından 2 ila 3 kat daha yüksek ölüm riskine sahiptir. Sigara ve kardiyovasküler hastalık ilişkisi doğrusal değildir; Günde birkaç sigara bile kardiyak riski önemli ölçüde artırır. Sigara içmek inmeden ölüm riskini ikiye katlar Sigara içmenin KOAH için en önemli risk faktörüdür. Sigara içmek, tüberküloz, pnömokok pnömonisi, meningokok hastalığı, grip ve soğuk algınlığı dahil olmak üzere çeşitli enfeksiyon türlerinin riskinin artmasıyla ilişkilidir. Günlük içilen sigara sayısı, uzun vadede tip 2 diyabet geliştirme riskinin artmasıyla ilişkilidir. Sigara içmek kemik kaybını hızlandırır ve kadınlarda kalça kırığı için bir risk faktörüdür. Sigara içmek hem erkeklerde hem de kadınlarda gebelik komplikasyonları, erken menopoz, erektil disfonksiyon ve kısırlık dahil olmak üzere çeşitli üreme bozuklukları riskinin artmasıyla ilişkilidir. Mide ve duodenum ülseri hastalığının ortaya çıkma olasılığı daha yüksektir. Günlük içilen sigara sayısı, gingivitis ve periodontitis dahil olmak üzere periodontal hastalık geliştirme riskinin artmasıyla ilişkilidir. Sigara içmek, katarakt gelişimi ve yaşa bağlı makula dejenerasyonu dahil olmak üzere çeşitli göz bozuklukları için bir risk faktörüdür.
Sigara bırakmanın sağlık faydaları nedir? 20. dakikada nabız, kan basıncı ve vücut ısısı normale döner. 24. saatte kanda karbonmonoksit gazı hızla azalır. 2 hafta - 3 ay sonra - Efor kapasiteniz artar. - Öksürük varsa azalır, 3 ay içinde kaybolur. - Balgam varsa 2 haftada yarı yarıya azalır. - Soluk alıp vermeniz kolaylaşır. - Koku ve tat alma duyularınız iyileşir. - Bağışıklık sisteminiz güçlenmeye başlar. - Kendinizi daha dayanıklı ve güçlü hissetmeye başlarsınız. - Diş ve parmaklarınızdaki sarı lekeler kaybolur. 1. yılda - Kalp krizi geçirme riskiniz ilk günlerden itibaren azalmaya başlar, bir yılın sonunda risk %50 azalır. - Beyin kanaması ve bacaklardaki damar hastalığı (Buerger) riski %30-50 azalır. - KOAH gibi solunum yetmezliğine yol açabilen akciğer hastalıklarının ortaya çıkması engellenir, varsa ilerlemesi durur. 5. yılda - Ağız, gırtlak, yemek borusu, idrar torbası kanseri riski yarı yarıya azalır. 1O. yılda - Felç olma riskiniz 5-1O yıl içinde hiç sigara içmemiş olanlarla aynı düzeye iner. - Akciğer kanseri, ağız, gırtlak, yemek borusu, idrar torbası, böbrek, pankreas kanseri riski azalmaya devam eder. 15. yılda - Kalp koroner damar hastalığı ve kalp krizi riski hiç içmeyenlerle aynı olur. 30'lu yaşların ortasından önce sigarayı bırakan kişiler, hiç sigara içmeyenlerle yaklaşık aynı yaşam beklentisine sahip olur. 35 yaşından sonra sigarayı bırakmak sigaradan kaçınılan her yıl için 2-3 aylık veya her gün 4-6 saat sağlıklı yaşam beklentisini geri kazandırır. Ölüm oranındaki azalma 70 yaşından sonra bırakılsa bile devam eder.
Pasif içiciliğin zararları nedir? Sigara içmeyen ancak evde veya işyerinde pasif içiciliğe maruz kalan kişilerin akciğer kanseri, inme, kalp hastalığına yakalanma risklerinde %20-30 artış görülür. Hamilelik sırasında pasif içiciliğe maruz kalan yetişkinlerin daha düşük doğum ağırlığına sahip yenidoğanlara sahip olma olasılığı daha yüksektir. Pasif içiciliğe maruz kalan bebeklerde ve çocuklarda daha sık ve şiddetli astım atakları, solunum yolu enfeksiyonları, kulak enfeksiyonları ve ani bebek ölümü sendromu dahil olmak üzere çok sayıda sağlık sorununa neden olur.
Sigarayı kimler bırakmalı? Sigara içmenin güvenli sınırı yoktur. Örneğin az miktarda sigara bile kalp-damar hastalığını orantısız artırabilmektedir. Yalnızca tütün bağımlılığı kriterlerini karşılayanlar değil, tütün kullanan tüm kişilerin sigara bırakması önerilmektedir. Sigara bırakmak mümkün mü? Sigara bırakmak kendiniz için yapabileceğiniz en iyi şeydir. Çoğu kişi ya zararın farkına varmak istememekte ya da bırakmayacağına dair gerçekçi olmayan bir karamsarlığa kapılmaktadır. Oysa kendinizi bırakmaya hazırlayarak iyi bir destekle sigarayı bırakabilirsiniz. Sigara içenlerin %68’i sigarayı bırakmak istediğini bildirirken, yaklaşık %56'sı ciddi bir şekilde bırakma girişiminde bulunmaktadır. Bununla birlikte sigara içenlerin sadece %7'si yakın zamanda sigarayı bırakabilmektedir. Sigara bırakmanın zorlukları göz önüne alındığında, tedavi sırasında davranışsal destek ile ilaç tedavisinin birlikte kullanılması çoğu zaman gerekli olmaktadır.
Sigarayı bırakırken sizi neler bekler? Sigara fiziksel bağımlılığın yanı sıra psikolojik bağımlılık da yapar. Sigara içilmediğinde vücuttaki nikotin miktarı azalır ve vücut bunun yoksunluğunu duymaya başlar. Yaklaşık üç hafta süren huzursuzluk, uykusuzluk, bazen uykuya eğilim, sinirlenme, aşırı tepki verme, bazen kabızlık, konsantrasyon güçlüğü gibi sorunlar yaşanabilir. Bu belirtiler herkeste aynı şiddette yaşanmaz. Genellikle ilk gün içinde başlar ve üçüncü gününde en şiddetli halini alır. Tedavi için kullanılan ilaçlar bu yakınmaların şiddetini ve sigara içme isteğini azaltır.
Tedavide hangi ilaçlar kullanılmaktadır? Ülkemizde sigarayı bırakma tedavisinde üç ilaç (nikotin replasman tedavisi, vareniklin ve bupropion) ruhsatlandırılmıştır. İlaçlar danışmanlık ve psikososyal destekle birlikte kullanıldığında en iyi sonuçlar alınmaktadır. İlaçlar sigara içme isteğinizi ve yoksunluk belirtilerinizi azaltarak iş görür. En uygun seçenek için doktorunuzdan danışmanlık alın.
Sigarayı bırakmak istersem ne yapmalıyım? Yardım almadan kendi başınıza bırakmak mümkündür. Ancak doktorunuzla konuşarak yardım almak, başarılı bir şekilde bırakma şansınızı büyük ölçüde artırır. Bırakmaya hazır olduğunuzda, şunları için bir plan yapın: Bir bırakma tarihi belirleyin. Ailenize ve arkadaşlarınıza bırakmayı planladığınızı söyleyin. Sigara içme isteği gibi karşılaşacağınız zorluklar için önceden plan yapın. Evinizden, arabanızdan ve işinizden sigaraları çıkarın, sizi zorlayabilecek durumları öngörmeye çalışın. Sigara bırakma gününden sonra tek bir sigara bile içmeyin. Düzenli egzersiz yapın. Her türlü fiziksel aktivite, hatta hafif hareketler bile sağlığınız için iyidir. Fiziksel aktivite stresi azaltmaya yardımcı olabilir. Sigara içenlerden ve sigara içme isteği uyandıran yerlerden uzak durun. Yakınınızdaki kişiler sigara içiyorsa, sizinle birlikte bırakmalarını veya çevrenizde sigara içmemelerini isteyin. Bol bol su için. Ağzınıza sakız, sert şeker veya karanfil gibi başka bir şey koyun. Canınız sigara çekiyorsa bunun yerine bunlardan birini deneyin. Birkaç kilo alabilirsin. Aktif kalarak ve sağlıklı beslenerek çok fazla kilo almayı önlemeye yardımcı olabilirsiniz. Tekrar sigaraya başlasanız bile pes etmeyin. Çoğu insanın başarılı olması için birkaç deneme yapması gerekir.
Tedavi için nerelerden destek alabilirsiniz? Sigara bırakmak istediğinizde destek alabileceğiniz yerler; Sigara bırakma poliklinikleri (184 nolu hat ya da MHRS üzerinde randevu alabilirsiniz) Telefon çağrı merkezleri (ALO 171 Sigara Bırakma Danışma Hattı), İnternet tabanlı uygulamalar (havanikoru.sağlik.gov.tr, alo171.saglik.gov.tr)
E-sigaralar sigara bırakmada güvenli mi? E-sigaralar, kullanıcı tarafından inhalasyon maksadıyla bir sıvıyı (e-likit) aerosole dönüştürmek için tasarlanmış pille çalışan cihazlardır. E-likit, aerosol üretmek için çözücüler (propilen glikol ve bitkisel gliserin) ve nikotin, aromalar ve diğer bileşikleri içerir. Nikotin replasman tedavilerin (bant ve sakız) güvenli ve etkili olduğu kanıtlanmışken aynı şey herhangi bir e-sigara için kanıtlanmamıştır. E-sigara aerosolü genellikle geleneksel sigara dumanından daha az toksik kimyasal içermesine rağmen, e-sigaralar dahil tüm tütün ürünleri sağlık için risk taşırlar. Kanıtlar e-sigaraların genel olarak sigarayı bırakma oranını arttırdığı sonucuna varmak için yetersizdir. Bu ürünler ülkemizde ruhsatlı değildir. E-sigara kullanan kişilere herhangi bir tütün ürünü sağlığa zararlı olduğundan tamamen bırakmaları önerilmelidir.