Davranışsal Bağımlılıklar

Çoğu zaman bağımlılık kelimesini duyduğumuzda,  uyuşturucu veya alkol gibi bir maddeye bağımlılığı aklımıza gelir. Gelinen aşamada sadece maddeye dayanmayan, davranışsal bağımlılık olarak tanımlanan birçok bağımlılık kategorisi tanımlanmaya başlamıştır. 

Davranışsal bağımlılıklar, kişinin başta fiziksel, psikolojik, sosyal ve ekonomi konularındaki olumsuz sonuçlarına rağmen aşırı ve tekrarlayan davranış, bu davranışı sürdürmeye yönelik aşırı istek duyma ve davranış üzerinde kontrol kaybı olarak tanımlanmaktadır. Davranışsal bağımlılıklar kimyasal bağımlılıklarla bazı benzerlikler paylaşır, ancak tıp camiasında tanısal geçerliliği konuşunda tartışmalar devam etmektedir.

Kumar bağımlılığı, Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabında (DSM-5) tanımlanan tek davranışsal bağımlılıktır. Bununla birlikte, DSM-5, internet oyun oynama bozukluğu daha fazla çalışma için tanıtılmıştır.

Bu alanda daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulsa da, davranışsal bağımlılıklar kapsamında tartışılan tanısal başlıklar şunlardır:

​

Kumar oynama bağımlılığı:

DSM-5 kumarı potansiyel bir davranışsal bağımlılık olarak kabul etmiştir.  Olumsuz sonuçlara rağmen spor üzerine bahis oynama, piyango bileti satın alma, kumarhaneleri ziyaret etme veya diğer kumar davranışlarına katılma gibi zorlantılı davranışlar ile karakterize edilir.

Kumar bozukluğu tanısı için son bir yıl içinde aşağıdakilerden en az dördünün olması gerekir:

• İstenen heyecanı elde etmek için artan miktarlarda kumar oynama ihtiyacı

• Kumar oynamayı azaltmaya veya bırakmaya çalışırken huzursuzluk veya sinirlilik

• Kumarı kontrol etmek, azaltmak veya durdurmak için tekrarlanan başarısız çabalar

• Sık sık kumar oynamayı düşünmek ve kumar için planlar yapmak

• Sıkıntılı hissettiğinde sıklıkla kumar oynamak

• Kumarda para kaybettikten sonra genellikle intikam almak için geri dönmek (kayıpların peşinden koşma)

• Kumar faaliyetini gizlemek için yalan söylemek

• Kumar nedeniyle yakın bir ilişkiyi, işi, okulu ya da iş fırsatını riske atmak ya da kaybetmek

• Kumarın neden olduğu para sorunlarına yardım etmesi için başkalarına güvenmek

İnternet bağımlılığı:

Teknoloji bağımlılığı, ekran bağımlılığı, dijital bağımlılık, bilgisayar bağımlılığı, oyun bağımlılığı gibi terimler de kullanılmaktadır. Resmi tanı sistemlerine girmemiştir. Aşırı internet kullanımını ve internete girme zorlantısını ve bunu kullanmadığında kaygı, sinirlilik ve depresyon gibi olumsuz sonuçları tanımlamak için kullanılır. Akademik, performans, aile ilişkileri, arkadaş ilişkileri, boş zaman değerlendirmesi, sorumluluk alma gibi birçok alanda istenmeyen sonuçlar doğurmaktadır.

İnternet oyun oynama bozukluğu:

2013 yılında DSM-5’te tanıtılmış, 2018’de ICD-11’de resmi bir tanı olarak kabul edilmiştir. Aile, sosyal, kişisel veya iş hayatında klinik olarak önemli bir bozulmaya ve sıkıntıya yol açan, genellikle diğer oyuncularla oyun oynamak için interneti sürekli ve tekrarlı kullanmak şeklinde tanımlanmıştır.

Akıllı telefon bağımlılığı:

Akıllı telefon aşırı kullanımının günlük yaşamdaki olumsuzluklarla ilişkilendirildiği bir fenomendir. Araştırmacılar daha çok akıllı telefonun sorunlu kullanımı teriminin kullanımını tercih etmektedir.

Sosyal ağ bağımlılığı:

İnternet bağımlılığını bir çeşidi olarak kabul edilmektedir. Sosyal ağ bağımlılığı, sosyal medyaya giriş veya kullanım için kontrol edilemeyen bir motivasyonla, sosyal medyada diğer önemli yaşam alanlarını etkileyecek kadar çok zaman ve çaba harcayarak sosyal medyayla aşırı meşguliyet olarak tanımlanmaktadır.

Yemek bağımlılığı:

Olumsuz duygu ve duyguları hafifletmek için aşırı yemek yemeyi veya zorlantılı yemeyi ifade eder. Bu resmi bir tanı değildir, ancak tıkınırcasına yeme bozukluğu ile yakından ilişkilidir.

Alışveriş bağımlılığı (kompülsif satın alma):

Alışveriş bağımlılığı veya kompulsif alışveriş, olumsuz duyguları maskelemenin veya bunlardan kurtulmanın bir yolu olarak satın alma düşünceleriyle aşırı meşguliyeti ve zorlantılı olarak ürün satın almayı içerir. Finansal hasar, sosyal-mesleki sorunlar, artan stres ve artan kaygı gibi ciddi sonuçları olabilir.

Seks ve pornografi bağımlılığı:

Seks bağımlılığı, herhangi bir cinsel davranış örüntüsünde kişinin yaşamında sorunlar yaratacak düzeyde kontrolü kaybetmesi olarak tanımlanır. Resmi bir teşhis terimi olmasa da kompulsif cinsel davranış, hiperseksüalite, erotomani, nemfomani, satiriazis, Don Juanizm gibi farklı kavramlarla tartışılmaktadır.

Egzersiz – spor bağımlılığı:

Hem fizyolojik hem de psikolojik olarak zararlı olma noktasına varan egzersiz ve fitness faaliyetlerine katılma ile karakterize sağlıksız bir ilişki ve takıntıyı tanımlar. Bu durum koşma bağımlılığı, morbid egzersiz, koşan anoreksikler, kompülsif egzersiz gibi kavramlarla tartışılmıştır.

Aşk ve ilişki bağımlılığı:

Aşık olmak hayatta deneyimlenen en yaygın duygulardan biridir. Aşk bağımlılığı, başka bir kişiyi, her iki tarafın çıkarına uygun olmayan patolojik bir yoğunlukta sevmek olarak tanımlanır. Aşk, obsesyon, kompülsif davranış, anksiyete ve olumsuz yaşamsal sonuçlar kapsamında değerlendiriliyorsa aşk bağımlılığı olarak görülür. İlişki bağımlılığında sadomazoşistik öğerler görülebilir.

İş bağımlılığı:

Bireyin kişisel sağlığı ve mutluluğu, kişilerarası ilişkileri ve sosyal işlevselliği ile rahatsızlık yaratacak kadar aşırı halen gelen ve kontrol edilemeyen sürekli çalışma ihtiyacı olarak tanımlanır.  

Estetik cerrahi bağımlılığı:

Estetik operasyon geçirerek fiziksel görünümü değiştirme dürtüsüdür. Klinik bir tanı olmasa da, büyük olasılıkla, fiziksel görünüşte algılanan kusurlar hakkında takıntılı düşüncelere yol açan bir durum olan vücut dismorfik bozukluğunun bir belirtisi olarak ortaya çıkabilir.

Riskli davranış bağımlılığı:

Silah kullanmak, paraşütle atlamak, bungee jumping veya kaya tırmanışı gibi aşırı heyecan arama davranışı tehlikeli etkinlikler katılımı güdüleyebilir. Bu tür bağımlılıklara bazen adrenalin bağımlılıkları denir. Tüm bağımlılıklar gibi, adrenalin bağımlılığında tolerans geliştiğinde bir sonraki zirveye ulaşmak için yeni bir riskli aktiviteye daha fazla ihtiyaç duyarlar.

​

Davranışsal bağımlılıklarda ek psikiyatrik problemlere sıklıkla rastlanır. Başta depresif bozukluklar olmak üzere, anksiyete bozuklukları, madde kullanım bozuklukları, bipolar bozukluk, obsesif kompulsif bozukluk, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, yeme bozuklukları, dürtü kontrol bozuklukları ve kişilik bozuklukları gibi psikiyatrik tanılar sıklıkla eşlik eder. Bütüncül bir değerlendirme yapmak doğru tedavi stratejisi için gereklidir.

Davranışsal bağımlılığın tedavisi, bağımlılığın türüne ve şiddetine bağlı olarak değişir. Davranışsal bağımlılık tedavisi tipik olarak terapi merkezlidir, ancak ilaç tedavisi de bazen gerekli olabilir. Madde bağımlılığı gibi, davranışsal bir bağımlılık için yaygın tedaviler arasında bilişsel davranışçı terapi, motivasyonel görüşme, destekleyci terapiler, aile terapisi ve psikoeğitim yer alır. Amaç, düşünce ve davranış kalıplarını değiştirmek, yeni başa çıkma becerileri geliştirmek ve bireysel kontrolü sağlamaktır.